الگوی مساجد ما ؛ مسجد، نه فقط نمازخانه!
مساجد کشور ما عمدتا اقبال بسیار اندکی در جذب مردم بخصوص جوانان دارند. شاید یکی از ایرادات ناظر به متولیان مساجد (خود مردم) باشد. نوآوری و خلاقیت شاید ره برون رفت از این وضعیت باشد.
داشتن مساجدی که کانون اجتماعات زندگی ماست.
نویسنده متن : علوی
دراین مسجد را درتمام طول روز بسته نمی بینید. دورتادور داخل مسجد قفسه های کتاب از همه موضوعات خودنمایی می کند. همه آزادند هر کتابی می خواهند بردارند و به خانه ببرند... این مسجد با مسجدهای دیگر تفاوت های جدی دارد و نمونه ای از این مسئله است که مسجد می تواند و باید صرفا کارکرد نمازخانه ای نداشته باشد. پای صحبت امام جماعت این مسجد می نشینیم تا بهتر بتوانیم از تجربه های دیگر استفاده کنیم.
خدمت به مسجد کار انبیای الهی است و نباید کار درجه دوم و سوم تلقی شود. خدمت به مسجد برای هر کسی افتخار است، چرا که کسی وارد مسجد می شود زائر خداست و امتیاز خدمت گزاری به زائر خدا بر کسی پوشیده نیست. خدمت گزاری مسجد متعلق به قشر خاصی نیست و هرکسی می تواند این کار را انجام دهد.در جامعه ما تعدادی از مساجد به عنوان نمونه و شاخص معرفی می شود که یک نمونه آن مسجد صنعتگران واقع در میدان بسیج شهر مشهد است؛ مسجدی که در عین حال که خادم شناخته شده و اسمی ندارد، اما در پاکیزگی زبانزد خاص و عام است و هرکسی که به مسجد می آید با خاطره ای خوش آن را ترک و آرزو می کند نماز دیگری را در این مسجد اقامه کند.
شاید ذکر این نکات و ریزه کاری های یک مسجد موفق و نمونه بتواند راهگشای دیگر مساجد و امام جماعت آن ها باشد، چرا که مسجد به امام جماعت آن زنده است . صرفه جویی، نبود آبدارخانه در مسجد، حضور همیشگی و پویای امام جماعت، وضعیت مناسب بهداشتی وضوخانه و... هر یک می تواند الگویی برای دیگر مساجد باشد.
مسجد محل راز و نیاز با خالق هستی است و بدون تردید باید بهترین شرایط این ارتباط را برقرار کند. امام جماعت این مسجد که ساده و بی ریا ما را پذیرا می شود و با حوصله به سوالاتمان پاسخ می دهد، تمام گوشه و کنار مسجد را نشانمان می دهد و از ساختار وضوخانه مسجد برایمان می گوید که شباهت کمتری به دیگر وضوخانه های مکان های عمومی دارد. نکته جالبی که می گوید میزان صرفه جویی در مصرف آب است که در مقایسه آن با سال گذشته کاهش چشم گیری پیدا کرده است.
در بخش ورودی این مسجد نه چندان بزرگ شیشه معمولی نصب شده است.
بنا به نظر حاج آقای صرافیان امام جماعت مسجد، مسجدی که وصف آن در قرآن آمده است، باید از بیرون قابل مشاهده باشد و رهگذران نمازگزاران را در حال رکوع و سجود ببینند.
از ابتدای ورودی مسجد پارچه های سفیدی را روی سنگفرش پاکیزه مسجد می بینی که در واقع هشداری است به نمازگزاران برای توجه به پاکیزگی و نظافت. وی عقیده دارد که مسجد باید از خانه های شخصی خودمان هم تمیزتر باشد امری که برخی کمتر به آن توجه می کنند.مسجد محیط آرامش است و رنگ سفید هم علاوه بر آرامش باعث شادابی و تالیف قلوب نمازگزاران می شود. وی در ادامه به پارچه های سفید مفروش در صحن مسجد اشاره می کند که اگرچه نظافت آن کار پرزحمتی است اما کوچک ترین آلودگی را مشخص می کند و نمازگزاران هنگام رکوع و سجود توجه بیشتری دارند و کمتر متوجه گل و بوته فرش ها می شوند.
او به فرش ها و زیلوهایی که در قدیم برای مساجد استفاده می شد، اشاره می کند که در آن نقش و نگارها کمتر بوده است. این از مهم ترین نکاتی است که متاسفانه امروزه کمتر در مساجد ما مورد توجه قرار می گیرد. از محراب و کاشی کاری آن گرفته تا در و دیوار و لوسترهای مختلفی که به کار می رود، همه به نوعی مسجد را از سادگی و پیراستگی خارج کرده است.
وی در ادامه می افزاید: ما به دنبال تزئین مسجد نیستیم بلکه به دنبال پاکیزگی و سادگی آن می باشیم و به همین منظور پارچه ها، سجاده ها و کیسه ها و کیسه های کفش و....هفتگی و به صورت خودجوش توسط نمازگزاران و خادمان مسجد نظافت می شود. حتی مهرهای نماز نیز توسط افراد به شیوه خاص نظافت می شود تا کوچک ترین آلودگی در مسجد دیده نشود.
در این مسجد نماز مغرب و عشاء در سه نوبت اقامه می شود و حتی اگر نوبت دیگری هم نماز اقامه شود، باز نمازگزاران دیگری حضور خواهند یافت. در طبقه پایین مسجد طلاب به همراه امام جماعت پاسخ گوی مراجعان هستند و تنها چند ساعت محدود از روز را به کارهای شخصی خود اختصاص می دهند.
در طبقات مسجد چه در قسمت آقایان و چه بانوان سر تا سر قفسه های کتاب با موضوعات مختلف قرار گرفته است که بدون هیچ ممانعتی در اختیار نمازگزاران قرار می گیرد. با وجود نبود امکانات پیشرفته کتابداری، طبق گفته امام جماعت مسجد ورودی کتابخانه بیشتر از خروجی کتاب هایی است که باز گردانده نمی شود و این امر باعث تشویق افراد زیادی به وقف کتاب در مسجد صنعتگران شده است.
ویژگی مهم این مسجد برگزاری مستمر حلقه های بحث بعد از نماز مغرب و عشاست؛ طلبه های حاضر در مسجد برای رسیدگی به وضعیت تحصیلی دانش آموزان و کلاس تهذیب نفس حلقه های گفت و گو تشکیل می دهند و در روزهای تعطیل در قالب اردوهای کوهنوردی به تفریح و گشت و گذار می پردازند.
حاج آقای صرافیان با اشاره به این که مسجد مکان خودسازی است به آیه ای از قرآن اشاره می کند که می فرماید: فیه رجال یحبون ان یتطهرون ...کسانی که دوست دارند خود را بسازند در این راستا مسجد مکان و پایگاهی برای انسان سازی است و باید تمام ملزومات و نگاه مدیران در راستای این مقصود و سیر انسان سازی باشد و این یعنی توجه به تمام نیازهای مادی و معنوی انسان و به خصوص جوانان که باید در مسجد برای تمام این امور برنامه ریزی کرد.
وی می گوید: علت جاذبه نداشتن مسجد برای برخی از جوانان به این دلیل است که برخی مساجد ما مسجد نیست، رستوران یا مهمانخانه است یا شرکت خصوصی که تنها نام مسجد دارد.در همین راستا ما در مسجد صنعتگران آبدارخانه نداریم و معتقدیم غذای روح مردم همانند غذا و خوراک جسمی و البته مهم تر از آن است. مسجد مکانی است که باید به مردم خوراک روح داد و همان طور که می بینید در مسجد امکانات ورزشی و یا نرم افزاری که به عقیده برخی باعث جذب جوانان به مسجد می شود وجود ندارد. تنها کتاب است و در و دیوار ساده و خدمت بی ریا و صادقانه.
رئیس هیئت امنای مسجد صنعتگران در ادامه نیز می گوید: ما در مسجد مراسم عزاداری مرسوم نداریم و تنها مجالس ذکر و یادآوری که عزاداری به معنای واقعی است برگزار می شود. جوانان نیز به خصوص قشر دانشجو حضور فعال دارند. دلیل دیگری که می توان برای کم جاذبه بودن مساجد مطرح کرد، حضور نیافتن امام جماعت است. در بسیاری از موارد ما امام جماعت نداریم بلکه او تابع جمعی از جماعت است یعنی از یک سری افراد خاص حرف شنوی دارد و به نظر دیگران کاری ندارد. امام جماعت باید در همه امور جلودار باشد و در هر کاری که فضیلت می داند پیش قدم باشد. وی از حضور ۶ ساله خود در مسجد صنعتگران یاد می کند، که طی این مدت چند دوره در خصوص ترجمه قرآن و صحیفه سجادیه و نهج البلاغه کار شده است.
او معتقد است: اگر امام جماعت در مسجد معارف قرآن و اهل بیت (ع) را ترویج کند، مسجد به اندازه کافی جاذبه خواهد داشت زیرا ما معتقدیم که کلمات اهل بیت(ع) جاذبه کافی برای روح و جان انسان ها دارد.
پیام کتاب ها در کتابخانه مسجد نیز همین است و به مردم می گوید اهل بصیرت باشید بیندیشید و این پیام در قالب کتاب به مردم منتقل می شود و ما نیز سعی کرده ایم در گفتار و رفتار خود چنین باشیم.
وقتی از وی درباره کارکردهای مسجد می پرسیم، او می گوید: مسجد باید معرفت خیز و بصیرت ساز باشد و به نیازمندی مردم نیز توجه داشته باشد.وقتی ما معارف اسلام را در مساجد ترویج می کنیم، باید از اکرام یتیم، رسیدگی به محرومان، اشتغال زایی و... سخن بگوییم. وقتی این موضوعات مطرح می شود باید خود نیز به آن عمل کنیم. چگونه می توان درباره رسیدگی به امور مساکین سخن بگوییم، اما وقتی مستمندی به مسجد مراجعه می کند او را برانیم.
ما در مسجد با شیوه های خاص درباره وضعیت زندگی افراد تحقیق می کنیم، فرد مطمئنی که مامور به انجام کار شده است، گزارش بررسی خود را می دهد و با همت خیران و نمازگزاران مشکل یک فرد و حتی یک خانواده را برطرف می کنیم و کمتر به یاد دارم که مشکلی مطرح شده باشد و راه حلی پیدا نکرده باشیم.
حتی در مواردی با مخارج شخصی نمازگزاران به فرد معتادی که مخارج ترک اعتیادش را نداشت کمک شد تا علاوه بر ترک اعتیاد بتواند کاری دست و پا کند و امروز زندگی او و خانواده اش قابل مقایسه با قبل نیست. وی از حضور دانشجویان در مسجد صنعتگران می گوید و این که گروه های دانشجویی که پای بندی به ولایت را سرلوحه کار قرار داده اند، پایگاهی در مسجد صنعتگران دارند و کارهای فرهنگی خوبی نیز انجام داده اند (گروه دانشجویی مجمع مطالبه که درباره دفاع از ولایت مصاحبه ۴۵ نفر از صاحب نظران و کارشناسان را گردآوری و تحت عنوان «این العمار» تنظیم کرده اند)
مسائل و شبهات سیاسی، اخلاقی و اعتقادی نیز در مسجد مطرح و در میان اقشار مختلف مردم به بحث گذاشته می شود.
در انتخابات نیز تریبون مسجد در اختیار مردم قرار می گرفت تا هر کسی نظر موافق یا مخالف خود را بیان کند و در مجموع بدون این که کسی نظری را تایید و یا رد کند مردم به نتیجه گیری می رسیدند. وی به تاریخچه دشمنی با این پایگاه دینی و مردمی اشاره می کند و این که اگر دشمنان دستشان برسد، مساجد را نابود می کنند. وی می گوید: در شرایطی که مساجد ما به طور میانگین تنها ۱۰ درصد کارکرد خود را دارند دشمنان چنین با آن مخالفت و دشمنی می کنند؛ وای به روزی که مسجد با تمام ظرفیت و توان خود کارآیی داشته باشد.
وقتی نظر وی را درباره مشهد به عنوان پایتخت معنوی جهان اسلام و به عنوان پایگاهی برای برنامه ریزی مسجد جویا می شویم، او با بیان این که این کار ملزومات خودش را می طلبد، به این نکته اشاره می کند که باید مدیران مساجد تربیت کنیم تا بتوانند از ظرفیت های بالقوه، استفاده کامل کنند.
